Nationaal Socialistische Beweging
De Nationaal Socialistische Beweging in Nederland (1931-1945), opgericht door Anton Adriaan Mussert.
De Nationaal Socialistische Beweging (NSB) werd in december 1931 te Utrecht opgericht door Anton Adriaan Mussert. Mussert leidde de beweging tot de Duitse capitulatie in mei 1945. In de vooroorlogse jaren slaagde de NSB er niet in tot een serieuze machtsfactor uit te groeien. Wel brachten verkiezingen in 1935 en 1937 NSB-kandidaten in de Provinciale Staten, de Eerste en de Tweede Kamer.[1] De electorale steun voor de NSB was in de twee tussenliggende jaren wel zeer sterk afgenomen. Van 294.000 stemmen bij de Provinciale Statenverkiezing in 1935 bleven er bij Tweede-Kamerverkiezingen in 1937 171.000 over.
De beweging had vanaf november 1932 een eigen weerkorps, de Weerbaarheidsafdeeling (WA). Dit korps veroorzaakte veel straatgeweld. Mussert hief het eind 1935 op.[2] Radicale NSB-groepen bleven echter geweld veroorzaken, vaak op Joodse doelen gericht. Ook in de leefomgeving van Anne Frank gebeurde dit. In mei 1939 zetten NSB’ers een grote vechtpartij op touw in ijssalon ‘Koco’ aan de Amsterdamse Rijnstraat. Ze mishandelden daar enkele bezoekers ernstig.[3] Twee jaar later proberen NSB'ers bij ijssalon ‘Oase’ binnen te dringen, wat enkele politieagenten wisten te voorkomen.[4]
De NSB streefde, met aanvankelijk vooral op Mussolini geinspireerde ideeën, naar een Nederlandse variant van het fascisme.[5] Tijdens de Duitse bezetting probeerde de NSB een eigen positie te creëren, maar maakte zich uiteindelijk ondergeschikt aan de bezettingsautoriteiten. Veel NSB’ers kwamen op hoge ambtelijke posities en burgemeestersposten terecht. Ook traden talloze leden toe tot Duitse militaire verbanden en belandden zo aan het Oostfront.
Op 17 september 1944 plaatste de regering de NSB op een lijst van landverraderlijke, en daarom verboden, organisaties.[6]
Noten
- ^ Parlement.com: Nationaal-Socialistische Beweging (NSB). Zie ook: H.W. von der Dunk (red.), In de schaduw van de depressie: de NSB en de verkiezingen in de jaren dertig: drie case -studies, Alphen aan den Rijn: Sijthoff, 1982.
- ^ H. Schumacher, “Tien jaar W.A.” in: Nationaal-Socialistische Almanak, Utrecht: Nenasu, 1943, p. 91-107, aldaar p. 95.
- ^ Gertjan Broek, Weerkorpsen: extreemrechtse strijdgroepen in Amsterdam, 1923 - 1942. Proefschrift Universiteit van Amsterdam 2014, p. 258-259.
- ^ Stadsarchief Amsterdam, Gemeentepolitie Amsterdam, inv. nr. 2959: Rapport bureau Pieter Aertszstraat, 22 mei 1941, mut. 22.30.
- ^ Zie verder: A.A. de Jonge, Het nationaal-socialisme in Nederland: voorgeschiedenis, ontstaan en ontwikkeling, 2e, verbeterde druk, Den Haag: Kruseman, 1979; Robin te Slaa & Edwin Klijn, De NSB. Deel I: Ontstaan en opkomst van de Nationaal-Socialistische Beweging, 1931-1935, Amsterdam: Boom, 2009; Deel II: Twee werelden botsen, 1936-1940, Amsterdam: Boom, 2021; Robin te Slaa, Wat is fascisme? Oorsprong en ideologie, Amsterdam: Boom, 2017.
- ^ Jaap van Donselaar, Fout na de oorlog. Fascistische en racistische organisaties in Nederland, 1950 – 1990, Amsterdam: Bert Bakker, 1991, p. 10. Zie ook: Besluit ontbinding landverrradelijke organisaties.