NL

Bertel Hess

Bertel Hess was een nicht van Hermann van Pels.

Persoon

Fotograaf onbekend. Fotocollectie Anne Frank Stichting
  • Bertel Freund - Hess
  • Geboren op: 14 februari 1904
  • Geboren in: Osnabrück, Duitsland
  • Overleden op: 19 april 2000
  • Overleden in: Santa Barbara, CA, USA

Foto Bertel Hess op Persoonsbewijs

Fotograaf onbekend. Fotocollectie Anne Frank Stichting

Publiek domein.

Bertel Hess was een nicht van Hermann van Pels. Haar moeder was Ida Vorsänger, een zus van Hermanns moeder Lina. Haar vader was Jonas Hess.[1] In 1933 verliet ze haar geboorteplaats Osnabrück en vertrok naar Leeuwarden, waar haar zussen Minni en Martha woonachtig waren.[2] Minni Hess (1890-1942) was getrouwd met Joël Rozenberg (1879-1942), een grote vee- en vleesexporteur uit Leeuwarden, en Martha (1893-1942) was getrouwd met Jacob Rozenberg (1884-1942), de broer en compagnon van Joël. Maar Bertel vertrok al snel uit Leeuwarden naar Amsterdam, waar ze zich op 20 juli 1933 vestigde als linnenjuffrouw in de Joodse Invalide in Amsterdam.[3] Daar bleef ze bijna tien jaar.

Als kind speelde ze veel met haar nicht Clara van Pels, met wie ze nauwelijks van leeftijd verschilde. Zij had later in Amsterdam vooral contact met haar nicht Henny die haar wekelijks bezocht.[4] Vanwege haar werk in het verpleeghuis , bleef Bertel aanvankelijk gespaard van arrestatie en internering. Maar toen een Duitse soldaat haar papieren controleerde tijdens een controle in het ziekenhuis, bedreigde hij haar: 'We zullen jou ook pakken!' Een dag later werd haar neef Henny gearresteerd, met wie Bertel bijna elke vrijdag Shabbat had gevierd samen met haar oom Aäron van Pels.[2]

Bertels broer Manfred was met zijn vrouw Else naar Hengelo geëmigreerd. Er was daar een groep die onderduikplekken voor Joden regelde . Manfred stuurde iemand naar Bertel om haar naar hem in Hengelo te halen om samen onder te duiken. Maar toen Bertel hoorde dat ze met zes mensen zouden onderduiken, besloot ze dat niet te doen – het gevaar van ontdekking leek haar te groot. Haar angst om ontdekt te worden in een groep met meerdere onderduikers redde haar leven. Haar broer en de andere vijf onderduikers in Hengelo werden uiteindelijk verraden omdat iemand merkte dat ze voor te veel mensen boodschappen deden.[2] Manfred Hess werd op 28 mei 1943 in Sobibor vermoord; zijn vrouw in Auschwitz op 5 november 1942.[5]

Ook met haar zussen Minni en Martha liep het niet goed af. Joël en Minni Rozenberg en hun jongste dochter Erna werden op 12 november 1942 op transport gesteld naar Westerbork. Op 20 november werden ze gedeporteerd naar vernietigingskamp Auschwitz. Enkele dagen na aankomst werden ze daar vermoord.[6] Jacob en Martha Rozenberg en hun dochter Ida trof hetzelfde lot.[7] Twee dochters van Joël en Minni, Marie (1914-2000) en Edith (1917-2014) overleefden de oorlog,[8] evenals Marie, dochter van Jacob en Martha.[9]

Ook Bertel overleefde de oorlog, doodat zij aan een schuilplaats werd geholpen. Vriendin en collega Lena Schrijver (1911-1943) nam haar mee naar een woning aan de Sarphatistraat. Vandaar werd ze verder geholpen naar Heemstede,[10] waar zij verborgen werd gehouden door de familie Wildschut en zo de bevrijding haalde.[2]

Op 23 september 1946 kreeg ze van de gemeente Amsterdam een verklaring van goed gedrag, met het oog op vertrek naar het buitenland.[11] Kort daarna vertrok ze naar de Verenigde Staten.[12]

Bron persoonsgegevens.[13] Adressen: Osnabrück; Leeuwarden; Nieuwe Achtergracht 98, Amsterdam (1933);[3] Nieuwe Achtergracht 3-II, Amsterdam; Weesperplein 1, Amsterdam (1939); Jacob Obrechtstraat 92, Amsterdam (1945); Newark, VS (1947).[12]

Noten

  1. ^ Peter Junk & Martina Sellmeyer, Stationen auf dem Weg nach Auschwitz. Entrechtung, Vertreibung, Vernichtung. Juden in Osnabrück 1900 – 1945, Bramsche: Rasch Verlag, 1988, p. 281.
  2. a, b, c, d Martina Sellmeyer, 'Eine Osnabrückerin wollte nicht mit Anne Frank „untertauchen“ – und überlebte', Osnabrücker Rundschau, 3 februari 2023.
  3. a, b Stadsarchief Amsterdam (SAA), Archief van het Bevolkingsregister (toegang 5000), inv. nr. 2554: Gestichten, register nr. 14, blad 236, volgnr. 198.
  4. ^ Anne Frank Stichting (AFS), Getuigenarchief Freund – Hess: Interview 1997-03 22 Bertel Freund – Hess met correcties, p. 15.
  5. ^ Joods Monument: Manfred Hess; Else Hess-Meijer.
  6. ^ Joods Monument: Minni Rozenberg-Hess.
  7. ^ Joods Monument: Martha Rozenberg-Hess.
  8. ^ Historisch Centrum Leeuwarden: Nu te zien, de expositie: Erna ontvlucht de oorlog in tekeningen. In 2024 besteedde het Historisch Centrum Leeuwarden aandacht aan een bijzondere collectie tekeningen, die eind jaren dertig en begin jaren veertig zijn gemaakt door Erna Rozenberg. Joodse Erna tekende in de oorlog een hele fantasiewereld, Omrop Fryslân, 20 april 2024.
  9. ^ Joods Monument: Kind dat de oorlog overleefde.
  10. ^ AFS, Getuigenarchief Freund – Hess: Interview 1997, p. 22.
  11. ^ AFS, Anne Frank Collectie, reg. code B_I_Getuigen_010: Verklaring van goed gedrag no. 15340, 23 september 1946.
  12. a, b SAA, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart B. Hess.
  13. ^ SAA, Dienst Bevolkingsregister, Archiefkaarten (toegangsnummer 30238): Archiefkaart B. Hess; Anne Frank Stichting (AFS), Getuigenarchief, Freund – Hess: Correspondentie 1 Hess, Bertel.