Op transport naar Westerbork
Op dinsdag 8 augustus 1944 gingen de acht onderduikers op transport naar het doorgangskamp Westerbork.
Verzamelrekening Gemeentetram, 4 september 1944.
NIOD, archief Dossier Joden - deportatie. Gebruiksrechten: Publiek domein.
Op dinsdag 8 augustus 1944 ging Anne Frank samen met haar ouders, zus en de andere onderduikers vanuit het Huis van Bewaring aan de Weteringschans in Amsterdam op transport naar het doorgangskamp Westerbork. De gevangenen vertrokken onder politiebewaking met de tram naar het Centraal Station.[1]
Anne Frank was nummer zeventien op de lijst "S"-Transport aus Amsterdam vom 8.8.1944 nach lager Westerbork.[2] Het ging hier om een zogeheten straftransport. Als opgepakte ondergedoken Joden waren de acht onderduikers namelijk zogenaamde strafgevallen ('S').
De onderduikers gingen in een normale trein naar Westerbork. Aan weerszijden waren coupés die werden afgesloten, en er was bewaking aanwezig.[3] Otto Frank schreef dat hij zich tijdens de treinrit vooral zorgen maakte over Victor Kugler en Johannes Kleiman, die immers ook waren opgepakt. Verder was de stemming relatief goed.[4] Het weer was zelfs mooi die dag. De zon scheen en een zwakke wind waaide vanuit het noordwesten, het was ongeveer negentien graden.[5] Otto schreef:
‘We waren weer samen en hadden wat eten voor onderweg gekregen. We wisten waar we heengingen, maar toch was het alsof we nog eenmaal samen op reis waren, en eigenlijk waren we opgewekt […], tenminste als ik deze reis vergelijk met onze volgende.’[4]
De reis van Amsterdam naar Westerbork duurde vijf tot zes uur.[6] Het traject liep van Amsterdam Centraal via Hilversum, Amersfoort, Zwolle en Meppel naar Hooghalen, vanwaar de trein via een aftakking kamp Westerbork binnenreed.[7]
Noten
- ^ NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies (NIOD), Dossier Joden - deportatie (toegang 249-0361B), inv. nr. 9: verzamelnota Gemeentetram (Gemeente Vervoer Bedrijf), 4 september 1944. Zie ook: Eva Schloss, Herinneringen van een Joods meisje. 1938-1945, Breda: De Geus, 2005, p. 58; Willy Lindwer & Guus Luijters, Verdwenen stad: hoe de Joodse bevolking met de tram uit Amsterdam werd gehaald, Amsterdam: Balans, 2024, p. 117-138.
- ^ Het Nederlandse Rode Kruis (NRK), Den Haag, Collectie Westerbork en de reconstructie van de lotgevallen na WOII, 1939-2007, inv. nr. 192: transportlijst van 8 augustus 1944. Dezelfde dag komt er ook een transport uit Breda aan. Op de gecombineerde lijst van deze twee transporten heeft Anne Frank nummer 23. Volgens de getuigenis van Janny Brandes-Brilleslijper is het vertrek vanaf het Centraal Station. Janny Brandes-Brilleslijper komt echter niet op de transportlijst van 8 augustus 1944 voor, maar is volgens de kampadministratie in Westerbork gearriveerd op 20 juli 1944: NRK, dossier 190.262, Rebling-Brilleslijper, Rebecca.
- ^ Deutsches Literaturarchiv, Marbach am Neckar, Duitsland, collectie Schnabel, uitgetypte notities, 147. Ook eerdere en latere transporten vinden plaats met een gewone personentrein. HCKW: Interviews Sonja Wagenaar-van Dam en Frieda Menco-Brommet; AFS, Getuigenarchief: Interview Eva Schloss-Geiringer, 12 en 13 november 2008.
- a, b Anne Frank Stichting, Anne Frank Collectie, Otto Frank Archief, reg. code OFA_70, Otto Frank, ‘Bitte schreiben Sie’.
- ^ Zie Projects.knmi.nl/klimatologie/daggegevens/index.cgi (geraadpleegd oktober 2015).
- ^ Eva Moraal, Als ik morgen niet op transport ga… Kamp Westerbork in beleving en herinnering, Amsterdam: De Bezige Bij, 2014, p. 112-113; Mirjam Bolle, Ik zal je beschrijven hoe een dag er hier uitziet. Dagboekbrieven uit Amsterdam, Westerbork en Bergen-Belsen, Amsterdam: Centrum vor Holocaust- en Genocide Studies, 2003, p. 133-135. Een dienstregeling van 4 juni 1943 toont dat de trein er bij een gemiddelde snelheid van 60 km per uur ruim vier uur over deed om van Amsterdam naar kamp Westerbork te komen. Dienstregeling nv Nederlandsche Spoorwegen, Utrecht, 4 juni 1943; HCKW, Dagboek Jacob Swart, p. 23.
- ^ Zie ook: David Barnouw, Dirk Mulder, Guus Veenendaal, De Nederlandse Spoorwegen. Rijden voor vaderland en vijdand: Spoorwegstaking, Jodenstransporten, herinnering, Zwolle: WBOOKS, 2019, p. 62-75. Ook vanuit Amsterdam Muiderpoort en Amstel reden er treinen naar Westerbork. Mail Jos Zijlstra (conservator Spoorwegmuseum in Utrecht) aan Erika Prins, 26 oktober 2015. Volgens Zijlstra is het traject sinds november 1942 voor grotere transporten altijd hetzelfde gebleven. In het geval van kleinere transporten ging de trein naar Assen en moest er worden gelopen naar het kamp of stonden er een of meer vrachtauto’s klaar.