Toen het Sovjetleger midden januari 1945 Auschwitz naderde werd Peter van Pels meegestuurd op een van de vele dodenmarsen waarmee het kamp werd ontruimd. Op 25 januari 1945 kwam Peter van Pels aan in kamp Mauthausen. Na enkele dagen quarantaine werd Peter op 29 januari 1945 op transport gesteld naar kamp Melk.^[1]

Mauthausen

Kamp Melk was een van de buitenkampen van concentratiekamp Mauthausen.^[2] Mauthausen was in 1938 opgericht als een kamp voor mannelijke gevangenen. Zij moesten extreem zware dwangarbeid verrichten in de steengroeven in het gebied. Het kamp werd geleid door kampcommandant en ss-Standartenführer Franz Ziereis (1905-1945).^[3]

Mauthausen was een kamp van de zwaarste categorie. Door het harde regime en het zware werk in de steengroeven waren de sterftecijfers extreem hoog. Het was een combinatie van arbeid en uitroeiing. De gevangenen werkten zich letterlijk dood. Het dieet was berekend op een levensverwachting van drie tot vier maanden. Er werden circa 190.000 mensen naar Mauthausen gedeporteerd, van wie er ruim 90.000 omkwamen.^[4]

Melk

Kamp Melk was op 21 april 1944 ingericht als concentratiekamp voor mannelijke gevangenen. Melk was gevestigd in een voormalige kazerne, hooggelegen aan de zuidwestrand van het stadje Melk aan de oever van de Donau. De kampcommandant was Julius Ludolph (1893-1947). In het kamp verbleven gemiddeld zevenduizend gevangenen van verschillende nationaliteiten. In Melk waren opvallend veel jonge Joodse mannen onder de twintig jaar.^[5]

De gevangenen moesten als dwangarbeiders werken aan een project met de codenaam Quarz, waarbij de gevangenen in een berg van een ondergrondse fabriek moesten aanleggen voor de productie van machineonderdelen voor tanks en vliegtuigen. Vanwege de toename van de geallieerde luchtaanvallen eind 1943 werden vliegtuig- en wapenfabrieken verplaatst naar geheime ondergrondse locaties, zodat de oorlogsproductie door kon gaan.^[6]

Met de komst van het transport van 29 januari 1945 uit Mauthausen telde Melk 10.314 gevangenen. Tussen januari en april 1945 stierven hier 3106 mensen door ziekte, ongelukken, mishandelingen, of doordat ze werden doodgeschoten. In een jaar tijd zijn ongeveer 5000 van de circa 15.000 gevangenen in kamp Melk omgekomen.^[7]

Zware dwangarbeid

Het was vooral de extreem zware dwangarbeid waaraan veel gevangenen bezweken. In drie ploegendiensten werkten de gevangenen dag en nacht bij het boren, uitgraven en stutten van de tunnelgangen, het afvoeren van (kwarts)zand, de vervaardiging van de balken, nodig om de tunnels te stutten, het laden en lossen van bouwmaterialen en bij andere bouwwerkzaamheden in het gigantische fabriekscomplex.^[8]

De gevangenen werkten onder toezicht van SS’ers, kapo’s en civiele arbeiders. Dagelijks stonden de gevangenen op appel voordat ze in blokken van vijf bij vijf onder bewaking van SS’ers het kamp uit marcheerden naar beneden. De gevangenen liepen verplicht gearmd in een rij om te voorkomen dat iemand vluchtte. Wanneer een van hen een vluchtpoging deed, werd het hele rijtje doodgeschoten.^[8]

Medische verzorging was er in Melk niet. De zieke gevangenen werden aan hun lot overgelaten en in sommige gevallen vergast of doodgeschoten.^[9]

Ontruiming

Toen begin april 1945 het Sovjetleger steeds dichterbij kwam en op het punt stond Wenen te veroveren, werd kamp Melk in grote haast ontruimd. Op 11 april 1945 werden de zieken uit het Revier en de jonge mannen uit het kamp per trein teruggestuurd naar Mauthausen. Ook Peter van Pels was hierbij.^[10]

Op 5 mei 1945 kwam een verkenningseenheid van het Amerikaanse Derde Leger kamp Mauthausen binnen en was Mauthausen bevrijd. Volgens het dodenboek van Mauthausen overleed Peter van Pels uiteindelijk op 10 mei 1945.^[11]